μοντανισμός

Χριστιανική αιρετική κίνηση, που εμφανίστηκε στο δεύτερο μισό του 2ου αι. στη Φρυγία. Ιδρυτής της ήταν ο Μοντάνος, ένα πρόσωπο για το οποίο δεν ξέρουμε πολλά πράγματα. Ο Μοντάνος, ύστερα από οράματα και εκστάσεις, προφήτευσε την προσεχή έλευση στη Γη της χιλιετούς βασιλείας (χιλιασμός), που είχε ήδη υποσχεθεί η αποκαλυπτική διδασκαλία στις πρώτες γενεές των πιστών, και παρουσιάστηκε σαν απεσταλμένος του Αγίου Πνεύματος μέσω του οποίου η έλευση θα γινόταν πολύ σύντομα. Μαζί με τους πρώτους οπαδούς του, ανάμεσα στους οποίους έπαιξαν σημαντικό ρόλο δύο γυναίκες, η Πρίσκιλλα και η Μαξιμίλλα, ο Μοντάνος κήρυξε ότι η Νέα Ιερουσαλήμ θα κατέβαινε στο ίδιο ασιατικό έδαφος, στη μικρή πόλη Πεπούζα. Περιμένοντας την έλευση της χιλιετούς αυτής βασιλείας, επέβαλε στην κοινότητα, που είχε σχηματιστεί γύρω του, άκαμπτους και αυστηρούς ηθικούς κανόνες ζωής: οι νηστείες έγιναν αυστηρότερες, απαγορεύτηκε ο δεύτερος γάμος και αποκλείστηκε κάθε άφεση για αμαρτήματα που διαπράττονταν μετά το βάπτισμα. Ο M., που μπορεί να χαρακτηριστεί ως κίνημα προφητικού τύπου, παραχωρούσε πολύ μεγάλο μέρος στην ατομική έμπνευση, σε αντίθεση με τις Γνωστικές θεωρίες και με την ιδέα μιας ιεραρχημένης και πειθαρχημένης Εκκλησίας. Πολύ γρήγορα διαδόθηκε σε ολόκληρη τη Μικρά Ασία, στις χώρες της Μεσογειακής λεκάνης, στη Γαλατία και στη Βόρεια Αφρική. Προσχώρησαν σ’ αυτήν όχι μόνο οι χριστιανοί που ζούσαν σε ταπεινό περιβάλλον και επιθυμούσαν την έλευση μιας βασιλείας δικαιοσύνης στη Γη, από την οποία έλπιζαν να λυτρωθούν πνευματικά και κοινωνικά, αλλά και πρόσωπα που κατείχαν εξέχουσα θέση στον αρχέγονο χριστιανισμό, όπως π.χ. ο Τερτυλλιανός, τα οποία οδηγήθηκαν από την ηθική ακαμψία τους να πιστεύουν στη δημιουργία μιας Εκκλησίας αγνών και «πνευματικών» ατόμων. Αφού έφτασε το πιο υψηλό σημείο διάδοσης στα τέλη του 2ου αι., ο Μ., τον οποίο καταπολέμησαν και ανασκεύασαν πολυάριθμοι εκκλησιαστικοί συγγραφείς – ανάμεσα στους οποίους ο Απολλινάριος Ιεράπολης, ο Μιλτιάδης, ο Απολλώνιος, ο Γάιος – περιήλθε σε παρακμή από τον επόμενο αιώνα.

* * *

ο

εκκλ. πνευματικό αιρετικό κίνημα τού 2ου μ.Χ. αιώνα το οποίο χαρακτηρίζεται ως κίνημα τής «Νέας Προφητείας» και αποτελεί προέκταση τών ακραίων ενθουσιαστικών τάσεων τής αποστολικής και τής πρώιμης μεταποστολικής εποχής και τού οποίου εισηγητής υπήρξε ο Μοντανός.

[ΕΤΥΜΟΛ. Μεταφορά στην ελλ. ξεν. όρου, πρβλ. αγγλ. montanismus από το όν. τού Μontanus + -ισμός*].